شهاب سنگ خنجر فرعون و معانی «آهن» در عصر برنز
ماهیت آهنی تیغه خنجر توت‌عنخ‌آمون، یازدهمین فرعون از دودمان هجدهم تمدّن مصر چیست و آیا این فلز از آهن، از محتویات یک شهابسنگ استخراج شده است؟
سیمای تمدّن مصر، امروزه در قالب نقاب نفیسی ممثّل شده که بالغ بر ۹۴ سال پیش در مقبره توت‌عنخ‌آمون، یازدهمین فرعون از دودمان هجدهم این تمدّن، یافت شد. این نقاب طلایی، تنها شیء منحصربفردی نبوده که با بازگشایی مقبره این فرعون جوان در سال ۱۹۲۲، به چشم باستان‌شناسان آمد.
نوزده شیء از جنس یک فلز دیگر نیز در فهرست این یافته‌ها بوده، که به اتفاق شیء بالشتک‌مانند کوچکی در محفظه آن نقاب زرین، یک زیور دفع طلسم (متصّل به یک دستبند طلایی)، و یک خنجر دسته‌طلایی، به تنها اشیایی از آن مقبره شکل می‌دادند که به قول مصریان، از جنس «بی‌آ» (bi-A) بودند؛ اصطلاحی که می‌توانسته دلالت بر اشیای آهنی‌شکل کند.
اما خنجر مزبور، برخلاف سایر آن اشیاء (از جمله یک خنجر تیغه‌طلای دیگر)، با ظرافت چشمگیرتری پرداخت شده است؛ و لذا امروزه گمان می‌رود که هدیه‌ای واصله از جانب یک سرزمین دیگر برای فرعون مصر بوده باشد. تیغه خوش‌پرداخت این خنجر، از جنس فلزی‌‌ست که مصریان مشخّصاً از آن تحت عنوان « بی‌آن‌پت» (bia-n-pt) یاد می‌کردند: «فلز آسمانی»؛ تنها واژه‌ای که در آن مقطع در اشاره به فلز «آهن» به کار می‌رفته است. این فلز، نزد مصریانِ بی‌اطلاع از روش‌های فرآوری معدنی آن، فقط از آسمان می‌توانسته بیاید – فلزی به‌همین‌خاطر حتی گرانبهاتر از طلای ۲۲ عیار به‌کاررفته در نقاب ۳۳۰۰ ساله توت‌عنخ‌آمون.
ماهیت آهنی تیغه خنجر توت‌عنخ‌آمون، از آنجایی حتی امروزه هم برای ما جذاب است که مدت‌هاست – در واقع از زمان کشف آن – احتمال می‌رفته که این آهن، از محتویات یک شهابسنگ استخراج شده باشد.
این گمانه، اخیراً طی بررسی‌های تیمی از باستان‌شناسان ایتالیایی و مصری، از طریق بررسی‌های صورت‌پذیرفته با یک طیف‌سنج پرتوایکس فلوئورسانس (XRF)، و بدون حتی لمس کردن آن خنجر، به تأیید تجربی رسیده است.
این محققان، با مقایسه ترکیب فلزی تیغه این خنجر با نمونه‌شهابسنگ‌های یافت‌شده در شعاع ۲۰۰۰ کیلومتری پیرامون ساحل دریای سرخ، به تشابه قابل توجهی بین سهم عنصر کبالت در این خنجر (معادل ۵۸ صدم درصد) و مقادیر این عنصر در نمونه‌‌شهابسنگی موسوم به «شهابسنگ خارجه»، که بالغ بر ۲۴۰۰ سال پیش در ۲۴۰ کیلومتری غرب شهر اسکندریه سقوط کرده بوده، پی بردند. (البته قدمت خنجر توت‌عنخ‌آمون در حدود ۹۰۰ سال بیشتر است؛ و لذا تشابه یافت‌شده، فقط دلالت بر ماهیت شهابسنگی ترکیب به‌کاررفته در تیغه آن خنجر دارد، نه منشأ شهابسنگ به‌کاررفته در آن).