مستعمره گمشده روانوک
در سال ۱۵۸۷، یک مستعمره کوچک در جزیره‌ای در سواحل شرقی آمریکای شمالی تأسیس شد. این سکونتگاه می‌توانست اولین مستعمره دائمی انگلیسی در دنیای جدید باشد، اگر ساکنان آن به دلایل نامعلومی ناپدید نمی‌شدند. مستعمره گمشده روانوک یکی از مشهورترین معماهای تاریخ آمریکاست؛ سرنخ‌های رمزآلودی که در سکونتگاه متروکه باقی مانده و نبود هیچ مدرک قطعی، آن را کانون گمانه‌زنی‌ها و نظریه‌های وحشیانه قرار داده است.
در سال تأسیس دشوار این سکونتگاه، شهردار آن، جان وایت، برای درخواست منابع و نیروی انسانی به انگلستان رفت. او سه سال بعد بازگشت و تنها سکونتگاهی خالی یافت – همسر، فرزند و نوه‌اش، اولین کودک انگلیسی متولد شده در آمریکا، ناپدید شده بودند. کلمه CROATOAN و حروف CRO که روی درختان داخل مرزهای مستعمره حک شده بود، تنها نشانه‌هایی بودند که به سمت توضیحی اشاره می‌کردند. با وجود سرنخ‌ها، خدمه بازگشته نتوانستند به دنبال مستعمره‌نشینان گمشده بگردند؛ طوفانی درست زمانی که به سکونتگاه متروکه رسیدند، به آن‌ها نزدیک شد و آن‌ها را مجبور کرد به انگلستان بازگردند.
بر اساس حکاکی مرموز روی درخت، جزیره کرواتان نزدیک، که اکنون جزیره هاتراس نامیده می‌شود، مکانی است که بسیاری معتقدند مستعمره‌نشینان به آنجا نقل مکان کرده‌اند. در زمان تأسیس مستعمره، سرخ‌پوستان هاتراس ساکن جزیره بودند و یک نظریه محبوب فرض می‌کند که مستعمره‌نشینان برای غلبه بر کمبود منابع و دانش خود از زمین، به گروهی از بومیان آمریکایی پیوستند.
یک مدرک ادعایی برای این ادعا وجود حکاکی‌هایی روی سنگ‌هاست که گفته می‌شود توسط النور دار، دختر جان وایت، ساخته شده است. این سنگ‌ها، که اغلب سنگ‌های دار نامیده می‌شوند، حاوی داستان‌های نوشته شده‌ای هستند که سرنوشت مستعمره‌نشینان و خاطرات شخصی دار برای پدرش را روایت می‌کنند. اگرچه به طور گسترده اعتقاد بر این است که آن‌ها یک تقلب و جعل هستند، اما برخی از دانشگاهیان معتقدند که حداقل یکی از سنگ‌ها ممکن است اصیل باشد.
از سال ۱۹۹۸، پروژه کرواتان به تحقیق و ارائه شواهد باستان‌شناسی برای تأیید نظریه اینکه مستعمره‌نشینان برای زندگی با قبیله هاتراس یا حداقل تعامل با آن‌ها نقل مکان کرده‌اند، پرداخته است. مصنوعات و اشیایی که در روستاهای کرواتان یافت شده‌اند و تنها مهاجران انگلیسی در آن زمان مالک یا سازنده آن‌ها بوده‌اند، ارتباط بین این دو گروه را تقویت کرده است. اما با وجود این شواهد و بسیاری از نظریه‌های دیگر، احتمالاً هیچ پاسخ قطعی برای معمای ناپدید شدن مستعمره‌نشینان هرگز پیدا نخواهد شد.