جنگ تریاک، مجموعه‌ای از دو جنگ بین امپراتوری بریتانیا و دودمان چینگ در چین بود که در اواسط قرن نوزدهم میلادی رخ داد. این جنگ‌ها که به دنبال اختلافات تجاری و تلاش بریتانیا برای تحمیل تجارت تریاک به چین به وقوع پیوست، نقطه عطفی در تاریخ چین و آغاز دوره‌ای از تحقیر و استعمار برای این کشور بود.
جنگ اول تریاک (۱۸۳۹-۱۸۴۲)
در سال‌های ۱۸۰۰ میلادی، تجارت تریاک به یکی از منابع اصلی درآمد بریتانیا تبدیل شده بود. با وجود ممنوعیت تجارت تریاک توسط دولت چین، بریتانیا به قاچاق این ماده مخدر به چین ادامه می‌داد. این امر باعث اعتیاد گسترده مردم چین به تریاک و تضعیف اقتصاد و جامعه این کشور شد.
در سال ۱۸۳۹، دولت چین به منظور مقابله با تجارت تریاک، اقدام به ضبط محموله‌های تریاک بریتانیایی در شهر گوانگ‌ژو کرد. این امر خشم بریتانیا را برانگیخت و به آغاز جنگ اول تریاک منجر شد.
نیروی دریایی بریتانیا با وجود تعداد کم، به دلیل تجهیزات و تسلیحات پیشرفته‌تر، به سرعت بر ارتش چین غلبه کرد. در نهایت، چین با امضای پیمان نانجینگ در سال ۱۸۴۲، به شرایط تحمیلی بریتانیا تن داد. این پیمان شامل موارد زیر بود:
- واگذاری جزیره هنگ‌کنگ به بریتانیا
- بازگشایی پنج بندر مهم چین به روی تجارت بریتانیا
- پرداخت غرامت سنگین به بریتانیا
- اعطای حق کاپیتولاسیون به اتباع بریتانیا
جنگ دوم تریاک (۱۸۵۶-۱۸۶۰)
شکست چین در جنگ اول تریاک، جسارت بریتانیا را برای تحمیل خواسته‌های بیشتر به این کشور افزایش داد. در سال ۱۸۵۶، بریتانیا با بهانه‌جویی، خواستار اعطای امتیازات بیشتری از جمله حق اقامت و تجارت در پکن و قانونی شدن تجارت تریاک شد.
با رد این خواسته‌ها از سوی دولت چین، جنگ دوم تریاک آغاز شد. در این جنگ، فرانسه نیز به بریتانیا پیوست و با استفاده از نیروی نظامی، پکن را تصرف و کاخ تابستانی امپراتور را به آتش کشیدند.
در نهایت، چین با امضای پیمان‌های تیانجین (۱۸۵۸) و پکن (۱۸۶۰) به شرایط تحمیلی بریتانیا و فرانسه تن داد. این پیمان‌ها شامل موارد زیر بود:
- بازگشایی بنادر بیشتر چین به روی تجارت خارجی
- اعطای حق کشتیرانی در رودخانه‌های چین به خارجیان
- قانونی شدن تجارت تریاک
- پرداخت غرامت سنگین به بریتانیا و فرانسه
پیامدهای جنگ تریاک
جنگ‌های تریاک پیامدهای ناگوار و درازمدتی برای چین به همراه داشت. این جنگ‌ها به تضعیف شدید دولت چین، وابستگی اقتصادی این کشور به قدرت‌های خارجی، گسترش اعتیاد به تریاک و تحقیر ملی چین منجر شد.
جنگ‌های تریاک نقطه عطفی در تاریخ چین بود و آغاز دوره‌ای از استعمار و نفوذ خارجی در این کشور را رقم زد. این جنگ‌ها همچنین باعث شکل‌گیری جنبش‌های ضد استعماری و ملی‌گرایانه در چین شد که در نهایت به سرنگونی دودمان چینگ و تاسیس جمهوری چین در سال ۱۹۱۲ منجر شد.